Umeće i sposobnosti Matrakči Nauha možemo uporediti sa poznatim Leonardo da Vinčijem. Poreklom iz Bosne, predstavljao je izuzetno svestranog mislioca, takođe pisca, umetnika i teoretičara. Važi za rodonačelnika specifičnog likovnog stila u predstavljanju gradova.
Bogat životni opus osmanskog Nasuh Al-Matrakci-ja obuhvata njegovo pisanje iz nekoliko naučnih oblasti kao i istaknuto ratovanje. Smatra se tvorcem vojničke igre na poligonu, poznatu kao matrak – koja predstavlja neku vrstu simulacije bitke, po kojoj je i dobio nadimak Matrakči (Matrakçi), što znači zadivljujući.
Bio je čuveni polihistor, a njegov značajan doprinos ogleda se kroz oblast matematike, geografije, istorije i kaligrafije. Takođe, poznat je i kao kartograf, topograf, musketar.
Njegovo pravo ime je Nasuh bin Karađoz al-Bosnavi ili Nasuh bin Abdulah al-Silahi al-Matraki ili kratko Matrakči Nasuh-beg, a zvali su ga al-Silâhî što znači vojnik sa puškom. Obrazovanje je stekao u Dvorskoj školi za vreme Bajazita II (1481–1512), učio je kod Sai Celebija, koji je bio jedan od učitelja sultana Bajazita II. A zatim 1520. godine u Egiptu nastavlja školovanje, gde je i učestvovao u vojničkim igrama, u kojima će biti bez premca.
Tvorac igre „matrak“
Matrakči Nasuh je svoj nadimak al-Matraki (al-Matrakî) dobio po stvaranju ratne igre matrak. Popularna igra koja se sastojala iz takmičenja u kome se koristio štap, toljaga ili mač služila je kao priprema za ratovanje. U to ima je napisao i priručnik za vežbanje, koji je sprovodio tokom vezbanja vojnika. Za svoje majstorstvo ratovanja dobio je i ukaz Sulejmana Veličanstvenog 1529. godine. Taj ustad ili raîs značio je da mu nema premca u čitavom Osmanskom carstvu u veštini ratovanja i rukovanja kopljem. Kopija ukaza se nalazi u Matrakčijevoj knjizi Umdat al-Hussab (Principi aritmetike). Uspešno se bavio i tehničkim aspektima proizvodnje oružja, što se ogleda kroz knjigu Tuhfat al-Ghuzât koja upravo govori o veštini upotrebe, kao i izrade oružja.
Minijaturist, kaligraf i slikar
Matrakči Nasuh-beg je svoje veštine projavio i kao vešt iluminator i slikar. Iz par vojnih pohoda, napravio je preliminarne skice dokumentarnih prikaza gradova. Crtao je reljefne mape terena za knjigu Bayân-i Manâzil-i Safar-i Iraqayn-i Sultan Süleyman Khan (Opis vojnih logora tokom dva pohoda sultana Sulejmana na Irak). Izradio je predstavu svakog mesta u kome je carska vojska logorovala tokom pohoda, kao gradova kroz koje su prošli na putu od Carigrada do Bagdada, preko Tabriza, uključujući i osvojene safavidske gradove.
Takodje uveo je i novi tip kaligrafskog pisma talik (ta’lik), poznat kao kalem-i dîvânî. To pismo je koristila centralna uprava na Divanu, i predstavljalo je zapravo varijantu dvorskog pisma (Dîvânî или çep). Sve do upotrebe ovog pisma koristilo se iransko kaligrafsko pismo talik.
Matrakči kao istoričar
Matrakči je bio poznat i kao istoričar. Njegova karijera počinje 1520. godine kada je sa arapskog na turski preveo čuveno al-Tabarijevo (al-Tabarî) istorijsko delo Târih al-Rasûl wa al-Mulûk (Istorija proroka i kraljeva). Naslov prevoda je Madjma’ al-tawârikh (Zbornik hronika), i sastoji se od tri obimna toma. Prevod je dopunio i turkom istorijom u okviru četvrtog toma, koji obuhvata istoriju Osmanlija od početka do 1551. godine. Iy tog vremena su se sačuvali samo rukopisi koji govore o vremenu Bajazita II, Selima I i Sulejmana I i drugi deo Sulejmanije (1543–1551). Godine 1550. pod uticajem Rustem-paše, čuvenog Sulejmanovog velikog vezira, priredio je drugu verziju al-Tabarijeve istorije Djâmi’ al-tawârikh (Зборник хроника) tako što je skratio izvornu verziju.
Postignuća u oblasti matematike
I u oblasti matematike istakao se Matrakči. Napisao je dve knjige na turskom jeziku u nameri da olakša rad službenicima carskog saveta i državnim računovodjama. One su zapravo veoma značajne za razumevanje razvoja turskog jezika u osmanskom periodu do nivoa koji omogućava da se on koristi kao matematički jezik. Takođe značajne su i za praćenje istorije rešavanja matematičkih problema. Nakon Atmakaogluovog dela, to su najznačajnija dela u ovoj oblasti.
Matrakči je svoju prvu knjigu Jamâl al-Kuttâb wa Kamâl al-Hussâb (Mišljenje službenika i nadmoć aritmetike), napisao 1517. godine i posvetio je sultanu Selimu. Druga knjiga, predstavlja proširenu verziju prve knjige, pod naslovom Umdat al-Hussab fi’l-furûz al-mukaddar bi’l-kulliyat, i napisana je 1533. godine.
Jamâl al-Kuttâb se sastoji iz dva poglavlja, prvo govori o indijskim brojevima, matematičkim operacijama, razlomcima, razmeri i merama, dok se drugo poglavlje po autoru sastoji iz „različitih problematika“ međutim ne može se naći ni u jednom sačuvanom rukopisu.
Druga knjiga, Umdat al-Hussab kao proširena verzija predhodne sadrži dva poglavlja. U njoj su pridodate neke ilustracije i dijagrami, takodje pored pomenutih tema, knjiga sadrži i mere za težinu, kao i druge merne jedinice (zira, endaze, kilejât, qantar, misqal, dirham), razmere, proporcije i geometrijske metode, koje su veoma značajne teme za računovodje. Nakon svake teme, Matrakči daje nova rešenja, do tad nepoznate podele mernih jedinica. Zatim detaljno razmatra šest osnovnih operacija klasične aritmetike na pozitivne i racionane brojeve. Takođe analizira i upotrebu metoda pogrešnih položaja u dolaženju do tačnog rešenja linearnih jednačina. U osnovi knjiga se bavi različitim temama koje su veoma važne za računovođe, kao što su npr. nasledstvo i porez. Danas postoji petnaest kopija druge knjige, što ukazuje na njenu široku upotrebu, dok se prva sačuvala u samo četiri prepisa.
Opisna geografija
Veličina i značaj Matrakči Nasuh-a se ogleda i u oblasti opisne geografije. Prvo značajno delo napisano na turskom jeziku je Bayân-i Manâzil-i Safar Iraqayn. Pravio je gotovo minijaturne mape puteva koje povezuju Carigrad, Tabriz i Bagdad. Zatim postoji njegova naslikana predstava Carigrada na kojoj su sve gradjevine toga vremena prikazane vrlo detaljno (od palate Topkapi, Aja Sofije, Hipodroma, Kapali čarsije, Stare palate i kompleksa (kulliya) Mehmeda II). Za proučavanje Carigrada tokom četvrte decenije XVI veka ovo je veoma važna ilustracija, ona je i primer topografskog žanra u slikarstu, kojeg je uveo Nasuh, a koji se potom vekovima održao. Upravo s toga Matrakčijeve mape su smatrane veoma značajnim i mogu se videti u knjizi Kitâb-i Bahriye (Књига о пловидби). Takođe još njegove dve minijature su značajne sa geografskog stanovišta. U knjizi Ta’rikh-i Feth-i Shiklos wa Estergon wa Istolnibelgrad, Matrakči je mapirao gostionice na putu od Carigrada do Budimpešte, kao i gradove Nicu, Tulon i Marsej. A druga značajna knjiga je Tarih-i Sultan Bayezid koja sadrži brojne navedene minijature.
Nasuh, je kao član državne uprave pratio Sulejmana Veličanstvenog tokom brojnih pohoda, i tada je pažljivo beležio događaje i slikao gradove i luke koje su Osmanlije osvajale. Izradio je likovne predstave svih gradova u kojima je vojska boravila ili pored kojih je prošla, i one su objavljene od strane Turskog istorijskog društva 1976. godine u okviru izdavačke kuće H.G.Jurdajdin.
Matrakči Nasuh je preminuo 28. aprila 1564. godine, dok je bio na čelu službe, kao glavni dvorski konjušar. U prilog zanimljivosti njegovog života govori i dokumentarni film snimljen 1979. godine od strane Turske radio-televizije.
Izvor: Etnografski muzej u Beogradu
