Festival nitratnog filma koji se u slavu pokretnih slika i filmova koje smo voleli održava 23. put, jedinstven je u svetu jer se na njemu filmovi koji pripadaju kinotečkim fondovima puštaju sa zapaljivih, nitratnih traka. Posle godine izazovne za sve oblasti života, zdravlje i kulturu, Nitratni festival vraća se redovnom terminu, pa i ove godine počinje na Dan Jugoslovenske kinoteke, 6. juna.
Ponovo nam se ukazala prilika da pozovemo više od dvadeset gostiju iz bližeg okruženja, ali i šire, s kojima ćemo, uz gledanje remek-dela svetske kinematografije, razmeniti utiske i mišljenja o budućnosti filmskih arhiva u svetlu svega onoga što nam se dešavalo u poslednjih petnaest meseci.
Jugoslovenska kinoteka
Iz dvadeset filmskih arhiva stiže 36 filmskih ostvarenja
Ernst Lubič, Mihail Rom, Leitao de Baros, Žilijen Divivje, Ištvan Gal, Alan Dvan, Vitorio Kotafavi, Vilhelm Diterle, Žan Epštajn, Otakar Vavra, Rejmon Bernar, Dziga Vertov, Jusuf Šahin, Jakob i Lujza Flek, tek su neki od istaknutih autora čija dela donose raznovrstan program i obilje različitih žanrova. Festival otvara film Džordža Melforda iz 1922. Moran sa broda „Ledi Leti”, restaurisan u Kraljevskoj kinoteci Belgije. Zabavna drama prepuna akcije već osvedočenog junaka ženske histerije Rudolfa Valentina donosi prvi put u ulozi heroja grube borbe sa zlikovcima.
Prvoprikazan film programa biće Gde sveće tmurno gore (1921), dvadeseti film produkcione kompanije popularnog glumca Sesue Hajakave, snimljen u vrhunskoj kinematografskoj tehnici svoga vremena. Decenijama izgubljen, film je otkriven u Arhivu Jugoslovenske kinoteke, gde je skeniran za potrebe Nacionalnog filmskog arhiva iz Tokija. Kopija je restaurisana u laboratoriji u Bolonji i 2020. godine prikazana na Festivalu nemog filma u Pordenoneu.
I film Atinski apaši pionira grčke kinematografije Dimitrosa Gazijadisa decenijama je vođen kao izgubljen, ali je pre četiri godine pronađen u Kinoteci Francuske. Priča o lažnom princu prikazuje prvi put na grčkom filmu prirodne lokacije iz sirotinjskih četvrti Atine. I taj film je prošle godine prikazan na Festivalu u Pordenoneu.
Pravi spektakl stiže s filmom Saladin Veličanstveni (1963), koji se smatra jednim od najvećih filmskih dela arapskog sveta uopšte. Tome iznova doprinosi nova digitalno restaurisana kopija laboratorije u Bolonji. Decenijama je bio ubedljivo najskuplji egipatski film koji je prilično slobodno prezentovao istoriju krstaških ratova iz arapske perspektive, stojeći na granici između istorijske freske i propagandnog filma.
U sredu, 9. juna, publika će imati priliku za pravi užitak, jedan film u tri termina s Harijem Borom, koji je prometejski vaskrsao Valžana u petosatnoj verziji, prema mišljenju mnogih, najboljoj filmskoj ekranizaciji Jadnika Viktora Igoa, koju je uradio sjajni francuski reditelj Rejmon Bernar.
Samo dan posle svetske onlajn premijere u okviru projekta „Sezona klasika”, na našem festivalu premijerno će biti prikazan portugalski film Marija od mora (1930), koji nas zahvaljujući reditelju Leitau de Barosu, čiji smo film Divna oluja gledali na našem festivalu pre šest godina, sada vraća na kraj epohe nemog filma i pripoveda tragediju iz života portugalskih ribara.
Posle prve i jedine, američke premijere, u Beogradu će biti viđen treći američki film proslavljenog Bečlije Ernsta Lubiča Tri žene (1930), koji vrvi od odličnih glumačkih kreacija, pre svega Polin Frederik kao mlade udovice i Lua Kodija, večnog i prepoznatljivog zlikovca američkog nemog filma, ali i prvi film mađarskog novog talasa Vir iz 1964, debitantski igrani film Ištvana Gala.
U programu su još epski film, biografija Admirala Ušakova (1953), velikog reditelja Mihaila Roma, dvodelni spektakl čiji prvi deo gledamo posredstvom Ruske kinoteke, i jedna od najboljih komedija dvadesetih Devojka u fraku, najbolji adaptirani scenario poznatog švedskog pisca Hjalmara Bergmana i najbolji od četiri nema filma koja je režirala Karin Svanstrem, jedan od retkih ženskih filmskih stvaralaca toga doba.
Tu je i sjajan film Koferi gospodina O. F., koji je očigledno inspirisao Beketa za pisanje drame „Čekajući Godoa”. Uloga histerično smešnog urednika gradskih novina bila je jedna od poslednjih rola Petera Lorea pre emigracije u Ameriku. Do naše publike stiže još jedan film s internacionalnom zvezdom domaćeg porekla, Svetislavom Ivanom Petrovićem, Lekar za žene, dramom u kojoj je Petrović sarađivao s rediteljsko-bračnim parom Flek. Film je tek nedavno pronađen u Danskom filmskom institutu.
Na kraju, Jugoslovenska kinoteka prikazuje ostvarenja koja su u poslednjih nekoliko godina otkrivena, mahom u njenom arhivskom Fondu nitratnih filmova. Oni će ovako, posle mnogo decenija, doživeti svoje nove premijere. Među njima je jedan od najznačajnijih, snimak Prvog Vukovog sabora u Tršiću iz 1933.
