U četvrtak, 5. septembra sa početkom u 19 časova, u Narodnom muzeju Srbije biće otvorena izložba Od mnogoboštva do hrišćanstva: rotonda u Stojniku, posvećena jedinstvenoj građevini ovog tipa na prostoru centralnobalkanskih rimskih provincija, koja je bila i paganski hram i hrišćanska crkva. Autori izložbe su Tatjana Cvjetićanin, Maja Franković i Adam Crnobrnja, saradnice na izložbi su Olga Špehar i Jelena Premović.
Rotonda u Stojniku jedinstvena je kako po svojoj arhitekturi tako i po podnim mozaicima sa hrišćanskim zavetnim natpisima iz 4. veka. Imena darodavaca osnov su i za prikaz multikulturne slike Kosmaja, prve hrišćanske zajednice na ovom prostoru, te veze sa gradskim centrima u okolini, posebno Singidunumom, rimskim Beogradom. Iako je Singidunum u to vreme bio značajan episkopski centar, druge ranohrišćanske crkve na široj teritoriji Beograda, osim Stojničke rotonde, nisu otkrivene.
U okviru tri tematske izložbene celine Rimski carski rudnici na Kosmaju, Rotonda u Stojniku i Arheološko nasleđe Kosmaja predstavlja se arheološki pejzaž Kosmaja u rimsko doba, rimski carski rudnici i osnovni elementi rudničke kulture od 1. do 3. veka, zavetni podni mozaici – prepletene verbalne i vizuelne hrišćanske poruke – i širenje hrišćanstva u kasnorimsko vreme, ali i istorija arheoloških istraživanja, konzervacija mozaika, rezultati novih istraživanja i sadašnje stanje Stojničke rotonde, koje pokreće važno pitanje očuvanja arheološke baštine i zaštite arheološkog nasleđa.
Arheološka istraživanja Kosmaja započeo je akademik Nikola Vulić pre više od stoleća, sistematskim iskopavanjima utvrđenja i njegove najbliže okoline, od 1911. do 1913. godine. Uprkos izuzetnoj važnosti kosmajskog područja u rimsko vreme, kao carskih rudnika koja su snabdevala imperiju srebrom, istraživanja se nastavljaju tek početkom 1950-ih. Obnavlja ih Narodni muzej, pod rukovodstvom Milivoja Veličkovića, a prvi rezultati „jedne veće građevina kružne osnove s ostacima mozaika“ sada se u celosti predstavljaju.
Izložba se otvara povodom 18. međunarodnog kongresa hrišćanske arheologije sa temom Rano hrišćanstvo između liturgijske prakse i svakodnevnog života, koji organizuje Arheološki institut u Beogradu, u saradnji sa Narodnim muzejom Srbije, Filozofskim fakultetom Univerziteta u Beogradu i Pontifikalnim institutom za hrišćansku arheologiju u Rimu, a održava se od 2. do 6. septembra 2024. godine u Beogradu.
Za ovu priliku priređena je i izložba Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu [Po]deljena sećanja: paganske i hrišćanske sahrane Remezijane, autora Marka Jankovića, u Maloj galeriji Narodnog muzeja.
Ljubitelji i svi zainteresovani posetioci moći će da uživaju u izložbama Narodnog muzeja Srbije do 3. novembra 2024. godine.
