Promocija knjige „Zauvek u Beogradu izgubljeni brodovi“, mr Gordane Karović, novog izdanja Muzeja nauke i tehnike, će biti održana u petak, 23. februara, u 13 časova, u sklopu stalne postavke Muzeja nauke i tehnike. O knjizi će govoriti: dr Milan Gulić, dr Bojan Dimitrijević, Miroslav Hrkalović i mr Gordana Karović.
Raznolikost uzroka potonuća brodova odredila je osnovne tematske celine knjige „Zauvek u Beogradu. Izgubljeni brodovi. Prilozi poznavanju istorije plovidbe“, autorke Gordane Karović. Počinje brodolomom iz 15. veka, a završava se potonućem tegljača Župa 2020. godine. Ovo izdanje, prema rečima autora, ne bi bilo potpuno bez priča o ljudima koji su svoj radni vek posvetili rečnom brodarstvu i neretko bivali žrtve svog poziva.
Kako bi se oplemenila i učinila zanimljivom širokoj čitalačkoj publici, knjiga je obogaćena brojnim ilustrativnim prilozima: crtežima i fotografijama brodova, ljudi i događaja, arhivskim dokumentima, podvodnim snimcima i grafičkim prikazima rezultata snimanja rečnog korita.
Osim dostupne arhivske građe i literature korišćeni su i rezultati terenskih istraživanja dobijeni nedestruktivnim istraživačkim metodama: hidrografskim i geofizičkim merenjima, arheološkom prospekcijom koja je obavljena na pojedinim lokacijama sa ostacima potopljenih plovnih objekata, analizom podvodnih video-snimaka, kao i intervjuima sa roniocima i alasima.
Gordana Karović je po obrazovanju magistar arheologije, a po zanimanju kustos zbirki vodnog saobraćaja Muzeja nauke u tehnike – Beograd. Posao, ali i ljubav prema ronjenju, razvijena u mladosti, vodili su je na arheološke lokalitete po rekama Srbije – Dunavu, Savi i Tisi, ali i na Jadran, Baltik, Crno i Sredozemno more. Jedan je od osnivača i predsednik Udruženja „Aqua et Archaeologia”.
Na konkursu Sekretarijata za kulturu grada Beograda 2010. godine Udruženje „Aqua et Archaeologia” dobilo je sredstva za štampanje Mape potopljenih brodova beogradskog akvatorijuma.
U specifičnom formatu i u promotivne svrhe, na mapi je samo nagoveštena kompleksna tema na koju je udruženje želelo da skrene pažnju – na pitanje istraživanja, interpretacije i zaštite arheološke, istorijske i industrijske baštine u koritima reka koje zapljuskuju Beograd.
Ali čak i taj nagoveštaj bio je dovoljan da se shvati da interesovanje javnosti postoji, kao i „skrivena” znanja, a članovi Udruženja su počeli da dobijaju informacije o, nama do tada nepoznatim, potopljenim plovilima, ali i snimke sonarom olupina koje se nalaze u koritu Dunava i Save.
Ideja koja se pojavila odmah po izlasku Mape potopljenih brodova iz štampe – da se ilustrativni podaci prikazani na njoj pretoče u pisanu formu, postajala je postepeno sve zanimljivija.
Ipak, bile su potrebne godine da se steknu znanja i uslovi da se to i ostvari i da se, kao mali doprinos poznavanju bogate prošlosti Beograda i njegovih duboko ukorenjenih veza s rekama na čijim je obalama ponikao, čitaocima danas preda knjiga posvećena brodovima koji su zauvek ostali u vodama oko Beograda, ali i onima koji su tonuli, zatim vađeni, popravljani i ponovo puštani u saobraćaj, sve dok konačno nisu rashodovani u beogradskim brodarskim radionicama.
Raznolikost uzroka potonuća brodova odredila je osnovne tematske celine knjige. Najobimnije poglavlje posvećeno je brodovima stradalim tokom ratnih sukoba, ali je potrebno naglasiti da je predmetna problematika, kako u ovom, tako i u drugim poglavljima, predstavljena prvenstveno kroz sudbine brodova trgovačke mornarice. Sledeća poglavlja posvećena su brodovima stradalim usled prirodnih nepogoda – olujnih vetrova i ledenih stihija, potom onih koji su na dnu reka završili nakon fatalnih sudara, dok su slučajevi u kojima uzroke potonuća nije bilo moguće utvrditi predstavljeni kroz primer putničkog broda Beograd koji se jednog jutra 1963. godine, posle dugog života, našao na dnu Save u čukaričkom zimovniku.
Knjiga započinje brodolomom iz 15. veka, a završava se potonućem tegljača Župa 2020. godine. Na brodolom iz 15. veka za sada ukazuje samo jedan brodski top podignut s rečnog dna kod ušća Save u Dunav, ispod Beogradske tvrđave koji je najverovatnije zajedno s brodom dospeo na dno tokom jedne od turskih opsada grada – 1440. ili 1456. godine. Za sada smo najstariji podatak o potonućima zbog olujnog nevremena pronašli u 1782. godini; trag do brodova potopljenih zbog zaleđivanja reka vodi nas do decembra 1789, a prvo potapanje usled sudara nalazimo tek u 1858. godini. Ovi rani događaji obrađeni su u meri u kojoj su postojeći podaci to dozvoljavali, za razliku od onih iz 20. veka koji su mnogo bolje dokumentovani.
Najveća razaranja na rekama donela su dva svetska sukoba koja su u svakom pogledu obeležila 20. vek.
Vreme Prvog svetskog rata predstavljeno je kroz ratnu istoriju plovnih objekata trgovačke mornarice Kraljevine Srbije, koja u to vreme nije ni imala ratnu mornaricu. Rasvetljena je sudbina svih dvanaest parobroda Srpskog brodarskog društva, od kojih je gotovo polovina zaplenjena još dva dana pre zvanične objave rata Kraljevini Srbiji.
U vihoru prvog velikog svetskog sukoba život je završio i Deligrad, začetnik razvoja modernog brodarstva u Srbiji. Značajni jubilej – 160 godina od uplovljavanja Deligrada u njegovu matičnu luku Beograd (1863), u knjizi je obeležen poglavljem o ovom prvom srpskom parobrodu i brodovima koji su kasnije, u njegovu čast, poneli isto ime. Samohodni teretni brod Deligrad, četvrti u nizu pod tim imenom, porinut je 16. jula 2003. godine i najmoderniji je brod koji danas plovi pod srpskom zastavom.
Nova i neuporedivo veća razaranja na rekama doneo je Drugi svetski rat tokom koga su brodovi potapani najpre za vreme kratkotrajnog Aprilskog rata 1941. godine, potom napadani i onesposobljavani od strane partizanskih jedinica za vreme okupacije, da bi najzad stradali od savezničkih bombi i podvodnih mina. Po završetku rata, korita Dunava i Save bila su zagušena stotinama potopljenih plovila.
Knjiga o brodovima ne bi se mogla ni zamisliti bez priča o ljudima koji su svoj radni vek posvetili rečnom brodarstvu i neretko bivali žrtve svog poziva. Zato nam je bilo važno da pribeležimo svaki pronađeni podatak o kapetanima, krmarima, mašinistima, mornarima, ložačima i drugim brodarima koje „velika istorija” retko spominje. S pijetetom prema njihovim senima, ostajemo u nadi da će njihovi potomci kroz sećanja i sačuvana dokumenta omogućiti da se njihove biografije jednog dana upotpune.
