Izložba „Čuvari inovacija – 100 godina od prvog srpskog patenta“ svečano će biti otvorena u četvrtak, 12. decembra 2024. godine, u 18 časova, u Galeriji 51 Muzeja nauke i tehnike (Dobračina 51). Muzej nauke i tehnike prvi put predstavlja javnosti modele i makete izrađene na osnovu prvih registrovanih patentnih prijava u Srbiji u Upravi za zaštitu industrijske svojine (današnji Zavod za intelektualnu svojinu Republike Srbije).
Prikazani će biti patenti iz međuratnog perioda, kada u Srbiji tek počinje industrijalizacija, najčešće inspirisani svakodnevnim problemima i potrebama građana, kao i unapređivanjem proizvoda za tržište – od kazana za pečenje rakije, preko samoljuljajuće kolevke i natkrivenog bicikla (velosipedskih kola), do sprave za pravljenje cigareta, roštilja i mnogih drugih. Deo izložbe će biti posvećen realizovanim patentnim prijavama iz fonda Muzeja nauke i tehnike, među kojima su i patenti velikana srpske nauke akademika Mihaila Petrovića Alasa, dr Vladimira Stanojevića i akademika Miomira Vukobratovića.
Autori izložbe su Dušan Petrović i Saša Šepec, muzejski savetnici Muzeja nauke i tehnike. Izložbene modele izradio je Dejan Vračarević, dizajner, dugogodišnji saradnik Muzeja nauke i tehnike u oblasti restauracije i zaštite tehničkih eksponata.
U sklopu izložbe, koja će biti dostupna za publiku od 13. decembra 2024. do 31. marta 2025. godine, planirani su prateći programi.
Pronalazaštvo i patentna zaštita u Srbiji
Druga industrijska revolucija, u periodu od 1870. do 1914. godine, donosi ubrzani tehnološki razvoj što je uslovilo usvajanje Pariske konvencije o zaštiti industrijske svojine, 1883. godine. Kraljevina Srbija bila je među prvih 11 zemalja potpisnica ove konvencije, iako je stekla nezavisnost samo pet godina ranije. Kao najznačajniji pronalazači u periodu do Prvog svetskog rata ističu se Ljubomir Klerić, Kosta Milovanović Koka, Mihailo Petrović Alas i Vladimir Stanojević. Budući da u tom periodu Kraljevina Srbija nije imala nadležni organ koji bi izdavao patente, oni su svoje pronalaske štitili u Austrougarskoj, Francuskoj, Velikoj Britaniji i SAD. Daleko značajnije pronalaske u tom periodu stvorili su srpski pronalazači koji su živeli i radili u drugim zemljama – Nikola Tesla (SAD), Mihajlo Pupin (SAD), Ognjeslav Stepanović Kostović (Rusija), Andrija Radovanović, glavni inženjer Škode u Plzenu, kao i Milutin Milanković koji je u to vreme živeo i radio u Beču.
Tek posle Prvog svetskog rata, 1920. godine, stečeni su uslovi za osnivanje Uprave za zaštitu industrijske svojine, u čijoj nadležnosti su bili poslovi u vezi sa zaštitom patenata, uzoraka, modela i žigova, a njen sledbenik je današnji Zavod za intelektualnu svojinu. Prvi Zakon o zaštiti industrijske svojine usvojen je 1922. godine.
Prvi patent registrovan u Upravi za zaštitu industrijske svojine bio je „Stroj za pečenje rakije“, na ime Milana Jovanovića, kazandžije iz Novog Sada, prenesen mađarski patent iz 1909. godine, a prvi koji je odobrila naša Uprava bio je „Sama sebe ljuljajuća kolevka“, na ime Adema Subašića, sajdžije iz Sarajeva.
Kako je u ovom periodu počela da se razvija i domaća industrija u Kraljevini SHS, pored fizičkih lica, nosioci patenata postaju i domaća preduzeća.
Među pronalazačima u prvoj deceniji rada Uprave izdvajaju se Dobrivoje Božić (inženjer u Ministarstvu železnica Kraljevine SHS), Mihailo Petrović Alas, Vladimir Stanojević (brigardni sanitetski lekar), Sergije Baltić, Svetozar Varićak (čuveni matematičar, nastavnik matematike Milutinu Milankoviću i Đuri Kurepi, Ajnštajnov saradnik na geometrijskoj interpretaciji teorije relativnosti).
Zavod za intelektualnu svojinu u svojoj dugoj istoriji pratio je sudbinu osam država – od Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca do Republike Srbije, u kojima je bio centralni organ nadležan za poslove industrijske svojine, inovirajući propise i zakone u skladu sa svetskim trendovima, a od 1994. godine nadležan je i za poslove autorskih i srodnih prava.
Naši savremeni zakoni za zaštitu patenata usklađeni su sa evropskim propisima, Republika Srbija potpisnica je skoro svih međunarodnih ugovora u oblasti patenata, a Evropskoj patentnoj organizaciji pristupila je 2010. godine.
