Prostori za umetnost i umetnike, doživljaj posla i rada u savremenom trenutku, dijalog između aktera na umetničkoj i kulturnoj sceni, oni manje vidljivi, društvene i prirodne promene, to su neke od tema koje se provlače kroz radove i performanse koji će biti predstavljeni na ovogodišnjem izdanju Oktobarskog salona.
Tokom ovogodišnjeg, 60. izdanja Oktobarskog salona, od 20. oktobra do 1. decembra, izložbe i prateći programi odvijaće se, kao i obično, na nekoliko lokacija – u galerijama Kulturnog Centra Beograda, u Paviljonu na Cvetnom trgu, Galeriji FLU, u bivšem klubu Akademija, Galeriji ULUS, Galerija SULUJ, u Salonu Muzeja grada Beograda, u Muzeju afričke umetnosti, u izlozima Francuskog instituta i u javnim prostorima u gradu.
O saradnji sa inostranim kustosima i radovima koje izdvajaju u okviru tri koncepcije na kojima počiva ovogodišnje izdanje Salona, razgovarali smo sa kustoskinjama Dobrilom Denegri, Majom Kolarić, Anom Knežević i Emilijom Epštajn.
Već u petak, 18. oktobra, pre zvaničnog otvaranja Oktobarskog salona, u program i teme uvodi nas umetnički duo Lusi i Horhe Orta kroz performans ispred Kulturnog centra Beograda. Ovaj rad trebalo bi da bude poziv na dijalog između umetnika, gradske kulturne scene i struktura koje određuju kulturnu politiku na lokalnom i državnom nivou.
Kako objašnjava Dobrila Denegri, istoričarka umetnosti i kustoskinja, koja je na konceptu Trag radila sa Lorencom Balbijem, direktorom Muzeja moderne umetnosti u Bolonji – MAMbo, ovo su umetnici afirmisani još od sredine 90-ih svojim angažovanim pristupom koji problematizuje kritična pitanja današnjice: klimatske promene, opasnost od suša, migracije, i procese društvene integracije, koegzistencije i ravnopravnosti.
„Ovu, 47. verziju njihovog kolektivnog performativnog čina, koji nosi naslov 7×70 – Obrok, odlučili smo da realizujemo kao formu mirnog protesta, sa idejom da ‘sesti za isti sto, podeliti hleb i hranu’ može biti način skretanja pažnje na neke od gorućih problema sa kojima se suočavaju umetnici i kulturni radnici kod nas.“
Lorencova koncepcija za projekat Trag bazirana je na predlogu da se celokupni budžet manifestacije uloži u kupovinu zgrade koja bi se koristila kao izložbeni prostor Oktobarskog salona, koji nikada nije imao svoj prostor. Takav objekat bi i nakon manifestacije ostao dostupan za umetnike i stvaranje umetnosti.
Međutim, Oktobarac je ostao rasut, kao i godinama ranije, na nekoliko lokacija, pa je koncept transformisan. „Gotovo sve intervencije koje smo uvrstili u naš segment Oktobarskog salona imaju sličnu poruku: neophodno je stvoriti prostore u kojima umetnici mogu da stvaraju, i koji mogu postati humus za prosperitetniju umetničku i kulturnu scenu. Tu poruku želimo da ilustrujemo kroz niz primera, uglavnom akcija, performansa, radionica inostranih i domaćih umetnika koji se bave endemičnim problemom u svakom kontekstu zahvaćenom procesima džentrifikacije, liberalizacije tržišta i, generalno, smanjenjem senzibiliteta za slobodno stvaranje alternativnih umetničkih formi“, kaže Dobrila Denegri.
„Izložba pod nazivom Estetika(e) susreta, koju smo zajedno osmislili i koncipirali Matju Lelijevr i ja, preispituje susrete u formi umetničke produkcije kao suštinsko i fundamentalno pitanje koje je podstaklo našu želju da ovom temom proslavimo 60. Oktobarski salon. Nastao nakon oslobođenja Beograda na kraju Drugog svetskog rata, Oktobarski salon oličava šest decenija umetničkih susreta i ilustruje snagu umetnosti da prebrodi političke i teritorijalne uspone i padove, neprestano se iznova osmišljavajući uporedo sa stasavanjem novih generacija umetnika kao nosioca i pokretača pitanja svog vremena. Na ovaj način, umetnost se iznova obnavlja i nastavlja da nudi prostor u kojem se nanovo susrećemo, učimo i razvijamo”, ističe Maja Kolarić, direktoka Muzeja savremene umetnosti u Beogradu, koja sarađuje sa Matjuom Lelijevrom, kustosom u Muzeju savremene umetnosti u Lionu.
„Ovo izdanje Oktobarskog salona, u svojoj 60. inkarnaciji, po samom formatu je povod za sjajnu saradnju kroz tri umetnička predloga koje donosi sedam kustosa podeljenih u tri tima. Ovaj specifičan format, za događaj ovog renomea, čini se prilično jedinstvenim i svedoči više nego ikad o važnosti deljenja i udruživanja umova i reči.
Dopiranje do drugih, razmena i deljenje je garancija zajedničkog uspeha u dijalogu i saradnji, i s tim u vezi Estetika(e) susreta osmišljene od strane Matjua i mene postaje metod koji prevazilazi samo polje umetničkog stvaralaštva u težnji da ostavi dublji trag unutar društva i naših svakodnevnih odnosa. Postavljanje pitanja susreta u kontekstu međunarodne izložbe, ovogodišnjeg Oktobarskog salona poziv je na avanturu koja je suštinski kolektivna, sastavljena od putovanja i razmena.”
„Radovi predstavljeni u segmentu Nada je disciplina ovogodišnjeg Oktobarskog salona fokusiraju se na definiciju i naš savremeni doživljaj posla, na beskorisnost rada, na vezu rada i umetnosti”, objašnjava Ana Knežević, kustoskinja Muzeja afričke umetnosti koja sarađuje sa Linom Džuverović, sa Čelsi koledža za umetnost Univerziteta umetnosti u Londonu, i Emilijom Epštajn, koleginicom iz Muzeja afričke umetnosti. Ana posebno ističe video rad Vrednost odsustva Adrijana Melisa, koji je, iako nastao pre 12 godina, i dalje veoma aktuelan. On govori o nepoverenju prema socijalističkom ekonomskom modelu Kube, gde su javni službenici zbog niskih plata izmišljali izgovore da izostanu sa posla, toliko često da je to postalo redovna praksa koju su čak državna preduzeća počela da tolerišu.
„Zato Melis odlučuje da plaća te izgovore dajući ljudima za produkciju video rada tačno onoliko novca koliko vredi njihovo odsustvo sa posla”, kaže Ana Knežević.
Iako se segment Nada je disciplina u procesu rada sa umetnicima razvijao oko slogana i motoa afro-američke aktivistkinje Marijam Kabe, kako obašnjava Emilia Epštajn, kustoskinje Muzeja afričke umetnosti ističu i domaće radove poput rada umetničkog udruženja Karavan iz Valjeva ili rad Snimak pejzaža termita umetničkog dua doplgenger. Članovi Karavana inspirisani su memorabilijama koje pronalaze u romskom naselju Bair, gde Karavanci na zidovima porodičnih kuća muzičara stvaraju murale, uz preporuke i sugestije Bairaca. Snimak pejzaža termita je esej u kome autori posmatraju slike prošlosti rudara u socijalističkom društvu, poredeći ih sa skrivenom slikom rudarenja u kapitalističkom društvu.
„Mnogi od umetnika koji čine ‘sistem’ Nada je disciplina, govore i reaguju za brojne ‘kategorisane’ pojedince – socijalno prognane i zaboravljene, traumatizovane, ili pak svedene da deluju na društvenoj margini”, ističe Emilia Epštajn.
„Ključna je distinkcija Marijem Kabe između nade kao emocije i pasivnog stanja, s jedne strane, i nade kao društvenog angažmana koji zahteva prostor, napor i nameru da se razvija, s druge strane. Govorimo, zapravo, o strateškom delovanju u institucijama i kroz institucije i zakone, o spontanom organizovanju u javnom prostoru, na ulicama i u kvartovima, u budžacima i stanovima, ali i o nepozvanom ‘umetanju’ u diskurs.”
